اصطلاح چوب روسی چند سالی است که در ایران رایج شده و منظور از ان چوب های نرم سوزنی برگی است که از گونه های کشور روسیه باشند. اما از انجا که چوب ها خواص متفاوتی دارند خرید چند گونه چوب تحت یک عنوان اشتباه است.مهم ترین گونه های وارداتی از روسیه چوب کاج سیبری و کاج نوئل سیبری هستند که به ترتیب در زبان روسی ساسنا (Sasna) و یل (yel) خوانده می شوند. این گونه ها با گونه نراد نیز متفاوت هستند.برای گونه یِل البته در ایران نام یولکا استفاده می شود. این نام خیلی در روسی رایج نیست اما احتمالا بخاطر تلفظ راحتر و وزن بهتر با ساسنا در ایران جا افتاده . این چوب ها بیشتر از انکه تفاوت داشته باشند تشابه دارند و برای همین در خیلی از صنایع بجای یک دیگر استفاده می شوند.در کنار این دو گونه چوب بیریوزا (berioza) که از سخت چوبان پهن برگ است نیز وارد ایران می شود که اشتباها یک سوزنی برگ در نظر گرفته می شود که در پستی جداگانه به آن می پردازیم. در ادامه به بررسی ساده و علمی این دو چوب از نظر ساختار سپس ظاهر و رفتار های آنها می پردازیم و در نهایت به مصارف آنها نگاهی میندازیم و می بینیم که درجه بندی کیفی آن ها در کشور روسیه بر چه اساسی است.تک تک بند های این پست از مراجع علمی انگلیسی و روسی گردآوری شده و کامل ترین مقایسه این چوب ها در سایت های فارسی است.
تفاوت چوب ساسنا و یولکا
تفاوت چوب ساسنا و یولکا را ابتدا در سطح بزرگ، یعنی شکل درختان آنها بررسی می کنیم که چه اثری بر شکل الوار آن می گذارد، سپس در سطح سلولی بررسی میکنیم تفاوت جزیی شکل سلول های آنها چه تفاوت های مهمی در خواص الوار های آن ها ایجاد می کند.
تفاوت های ظاهری بر پایه شکل درختان
برای مقایسه الوار این دو گونه بهتر است ابتدا به شکل درخت آنها دقت کنیم .
-
- درخت یولکا
-
- درخت ساسنا
همانطور که مشاهده میکنید ، درخت یولکا شاخه های بیشتر و کوچک تر از پایین درخت تا انتها دارد، اما درخت ساسنا شاخه های کمتری در قسمت پایین و شاخه های بزرگ تر در قسمت بالا دارد. همین قضیه باعث به وجود امدن گره های کوچک ولی تعداد بالا در الوار درخت یولکا می شود و گره های کمتر ولی خیلی بزرگتر در درخت ساسنا.معمولا گره های مرده و پوسیده نیز در ساسنا بیشتر وجود دارد. اما در مقایسه با یولکا گره های محکم تری دارد که سخت تر جدا می شودند.
تفاوت در سطح سلولی
تراکئید سلولی است که وظیفه حمل آب و مواذ مغذی را از ریشه ها تا بالای درخت دارد ، این سلول ها همانند کانال هایی هستند که در میان بافت چوب قرار دارند ، دیواره این کانال ها در ساسنا از یولکا ضخیم تر است.دلیل آن نیز شرایط آبو هوایی است که این درختان در آن رشد می کنند، به طول کل یولکا در مناطق پر آب تر یا مرطوب تر رشد می کند ولی ساسنا در شرایط سخت تر تکامل یافت.
در تصویر بالا سمت راست تراکئید ساسنا را مشاهده میکنید که نسبت به تراکئید یولکا در سمت چپ ضخیم تر است.
جدا از ضخامت تراکئید، ساسنا تقسیم سلولی سریع تری دارد، و همچنین برای تشکیل مغز چوب (چوب درون heartwood) تغییرات بیشتری نسبت به یولکا دارد که باعث تفاوت بیشتری بین بخش چوب بیرون(بخش زنده در حال رشد) و درون آن می شود.
تفاوت ظاهری
ضخامت بیشتر تراکئید ها باعث آن شده است که دوایر سالیانه چوب ساسنا بیشتر دیده شود و بافت چوب زیبا تر شود ، همچنین بافت آن زبر تر و ناهمسان است. چوب یولکا اما بافتی یک دست تر ، سطحی نرم تر و دوایر سالیانه بسیار کم رنگ دارد. چوب ساسنا ،خصوصا مغز آن، قرمز است. از این رو به آن redwood نیز می گویند. اما چوب یولکا به صورت یکدست تقریبا سفید یا زرد کم رنگ است. حتی تمایز ظاهری بین بخش مغز و بخش چوب بیرون آن وجود ندارد .رنگ چوب ساسنا می تواند در دراز مدت کمی تغییر کند ، اما رنگ یولکا سالیان طولانی می تواند ثابت بماند.
-
- بافت و رنگ و گره های ساسنا
-
- بافت و رنگ و گره های یولکا
موارد گفته شده به تشخیص این دو الوار کمک زیادی می کنند. اما تشخیص الوار ساسنا با گره های کوچک که چوب بیرون باشند ( زرد رنگ باشد) ، از یولکا بسیار سخت خواهد بود، چرا که تشابه ظاهری زیادی خواهند داشت.
تفاوت چگالی و وزن
تراکئید ضخیم تر باعث می شود تا چوب درخت ساسنا حدودا 20 درصد چگال تر باشد.در نتیجه ، وزن این چوب در یک متر مکعب( با رطوبت 12 درصد) حدودا 500 کیلوگرم و چوب یولکا 400 کیلو خواهد بود. این خاصیت باعث آن می شود که ساسنا مستحکم تر، اما یولکا دارای انعطاف و خمش بیشتر باشد.یولکا عایق حرارتی بهتری باشد و ساسنا طول عمر بیشتری داشته باشد.
استرس و فشار درونی
ضخامت تراکئید ها اما می توانند خاصیت دیگری از نظر فشار میان فیبر های چوب ایجاد کنند.بخاطر تفاوت در میزان رطوبت در بخش های مختلف ،فشاری از سمت سلول هایی که آبی بیشتری دارند به سلول های خالی وارد می شود. این نا براری باعث تنش در چوب می شود که می تواند فیبر های چوب را از هم جدا کند و یا باعث ترک یا کج شدن چوب یا پیچیدن آن شود. ساسنا به دلیل داشتن تراکئید های ضخیم تر فشار بین سلولی بیشتری دارد که باعث می شود در روند خشک شدن چوب ترک بیشتری بردارد.
رفتار نسبت به رطوبت
ضخامت تراکئید ها باعث تفاوت رفتار در جذب رطوبت و دفع آن نیز می شود.دلیل ضخامت بیشتر این سلول ها ، وجود مواد بیشتری در دیواره آنها است.این مواد به جذب رطوبت و حفظ آن کمک می کنند. در نتیجه چوب یولکا دیرتر خیس می شود و همچنین زودتر آب را رها می کند.ساسنا اما راحت تر رطوبت را جذب کرده و دیرتر خشک می شود. این قضیه باعث می شود تا یولکا در تماس با رطوبت بالا دیرتر خیس شود ، در نتیجه در صورت عدم رسیدن به نقطع اشباع ، در پروسه خشک شدن تغییر شکل چوب را نمی بینیم. اما چنانچه یولکا به نقطه اشباع برسد ، خشک شدن سریع آن می تواند باعث افزایش تغییر اندازه چوب شود.در مقابل ساسنا شاید خیلی زودتر به نقطه اشباع برسد اما بخاطر خشک شدن دیرتر تغییر شکل کمتری می دهد. برای افرادی که از کوره های خشک کن استفاده می کنند چوب یولکا از این جهت می تواند گزینه بهتری باشد.
سرعت رشد و قیمت
تفاوت دیگر بخاطر رشد و تقسیم سلولی است که در ساسنا سریع تر اتفاق می افتد، یعنی ساسنا با اینکه در شرایط کم آب تر رشد می کند اما کماکان رشد سریع تری نسبت به یولکا دارد.اما بخاطر داشتن تراکئید های ضحیم تر با اینکه سریع تر رشد می کند چوب متراکم تری دارد. این امتیاز باعث شد تا برای احیای جنگل ها و بهره برداری اقتصادی ساسنا گزینه مناسب تری باشد. در نتیجه سطح تولید آن از یولکا بیشتر بوده و همین قضیه باعث می شود تا قیمت حدودا از 5 الی 10 درصد کمتر از یولکا باشد.البته این تفاوت قیمت بستگی به مقدار فراوانی ساسنا دارد. در مناطقی که ساسنا کمتر از یولکا تولید شود انتظار تفاوت قیمت این چنینی بیجاست.
مقدار رزین یا صمغ
حفره های رزینی بخش جدای ناپذیر درخت های سوزنی برگ هستند.رزین برای مقابله علیه حملات حشرات و قارچ ها و همچنین صدمات فیزیکی تولید می شود.مقدار رزین در ساسنا بیشتر و در یولکا به طور محسوسی کمتر است. رزین بیشتر در ساسنا باعث به وجود امدن بو تند در الوار می شود که همین قضیه به تشخیص این دو نوع الوار از هم کمک می کند. حفاظت ویژه علیه قارچ ها و باکتری ها در ساسنا بخاطر رزین بیشتر آن را در مقابل پوسیدگی مقاوم تر می کند. رزین بیشتر باعث چسبیدن خاک اره حین ابزار زدن در ماشین آلات نیز می شود در نتیجه مراقبت بیشتری برای دستگاه ها ایجاد می کند. اما سطح پرداخت ساسنا در نهایت روغنی تر و جلوه بصری بهتری خواهد داشت.
مصارف چوب یولکا و ساسنا
استفاده از این چوب ها در بعضی از جا ها می تواند کاملا سلیقه ای و در بعضی جاها می تواند براساس نیاز باشد و نمی توان یک نسخه کلی برای هر دو آنها پیچید.خواص گفته شده را باید یک ابزار سنجش در نظر بگیرید. برای مثال درست است که ساسنا چوب محکم تری دارد و برای ساخت و ساز استفاده می شود، اما چنانچه در جایی نسبت وزن به سختی مهم باشد، یولکا گزینه بهتری خواهد بود، چرا که این چوب هم مقاومت قابل قبولی دارد و هم وزن کمتری.همچنین در محیط داخل خانه جایی که چوب کمتر دچار ضربه های فیزیکی می شود، داشتن پنل های دیواری از جنس یولکا و ساسنا کاملا می تواند سلیقه ای باشد و احتمالا ساسنا بخاطر بافت زیبا تر بیشتر مورد پسند قرار بگیرد.اما چنانچه این پنل برای کف یا پارکت استفاده شود ساسنا گزینه بهتری خواهد بود.برای استفاده در نمای بیرون ، مانند دیوار اصلی کلبه های چوبی ساسنا از نظر مقاومت مناسب تر خواهد بود. اما دقت بفرمایید چوب ساسنا نیز برای نمای بیرون نیازمند محلول های ضدعفونی و ضد UV است تا بتواند چند سال بدون پوسیدگی و تغییر رنگ ماندگار باشد. چوب یولکا خواص آکوستیک بهتری دارد و در نتیجه برای ساخت گیتار و بخش های چوبی ویالون انتخاب عالی محسوب می شود.
استاندارد های کیفی روسیه برای درجه بندی چوب ساسنا و یولکا
در روسیه چوب بر ها موظف هستند طبق استاندارد هایی الوار بریده شده را سورت یا دسته بندی کنند. معروف ترین اینها استاندارد های GOST 8486-86 و GOST 26002-83 می باشند. هر دو دسته بندی چوب ها را به 5 درجه کیفی تقسیم می کنند( در استاندارد 8486-86 از سطح صفر تا چهار می باشد که برای راحتی کار ما آن را همان یک تا 5 در نظر میگیریم) و حداقل هایی را برای هرکیفیت در نظر میگیرند. استاندارد 26002-83 جزیی تر و سخت گیرانه تر است و برای همین برای صادرات بیشتر از این کیفیت استفاده می شود. سورت بندی این کیفیت ها نیز به صورت سنتی با خارج سازی الوار های بی کیفیت انجام می شود . تا باقی الوار ها در سطح یک تا 5 باشند.در چوب بری های مدرن اما این عمل با ماشین های جدید انجام می شود. برای فروش نیز فروشنده ها عنوان می کنند که محصول آنها ترکیبی از کیفیت 1 تا 5 یا یک تا 4 می باشد. در نتیجه در یک پالت چوب از تمامی کیفیت های اجازده داده موجود خواهند بود و میزان ثابتی برای هر کیفیت وجود ندارد. معمولا اکثر چوب های موجود درجه 3 هستند. میزان کیفیت درجه 1 می تواند حدود 5 درصد از پالت را تشکیل دهد. توجه بفرمایید که در بازار ایران درجه بندی درستی وجود ندارد و الوار های خشک با کیفیت تر را درجه 1 یا سوپر می نامنند که هیچ پایه ای ندارد. در ادامه به تفاوت درجه بندی طبق این استاندارد ها را بررسی می کنیم.
زطوبت کیفیت های 1 تا 5 استاندارد 26002-83 نمی تواند از 22 درصد بیشتر باشد. همین مقدار رطوبت برای کیفیت های 1 تا 3 استاندارد 8486-86 نیز صادق است. فروشنده موظف است بر روی محصول خود سایز و نوع درخت را نیز درج کند. دسته بندی این کیفیت ها بر اساس آسیب های موجود بر الوار ها انجام می شود.در ادامه بخشی از آسیب ها را بررسی میکنیم.
گره
گره ها می توانند سالم و یا نا سالم باشند.گره های سالم رنگ روشن دارند و هنوز جزیی از بافت چوب هستند. گره های ناسالم اما معمولا با محیطی سوخته همراه هستند که تقریبا در حال جدا شدن از بافت الوار هستند. در استاندارد 8486-86 اندازه این گره ها برا اساس درصد عنوان می شود ولی در استاندارد 26002-83 به میلی متر . در کیفیت 1و 2 هر دو استاندارد وجود هیچ گونه گره سوخته یا ناسالم مجاز نیست. در درجه 3 یک گره گرد یا بیضی شکل سوخته تا قطر 2 سانت در هر متر مجاز و برای درجه 4 گره سوخته 5 سانتی نیز مجاز است . برای کیفیت 5 محدودیتی برای گره نا سالم وجود ندارد .برای گره های سالم یک عدد گره گرد یا بیضی شکل با قطر نهایت 1.5 سانت ، در هر متر ، در کیفیت 1 و 2 مجاز است. و در کیفیت 3 دو عدد تا اندازه 3 سانت اجازه داده می شود.همچنین در کیفیت 4 و 5 هر اندازه و تعدادی از این گره ها مجاز خواهند بود. برای گره های غیر گرد ( شکل پروانه ای، میخی ، مستطیلی …) اندازه این گره ها می تواند برای کیفیت 1 و دو به ترتیب به 4 و 5 سانت برسد و برای دیگر کیفیت ها هر مقداری مجاز می باشد.
ترک
بسته به اینکه ترک در چه قسمتی از الوار باشد ، بغل ، سطح و لبه ، همچنین بسته به عمق آن اجازه وجود آن در کیفیت های مختلف بررسی می شود. برای مثال در سطح الوار های درجه یک و دو هیچ گونه ترکی اجازه داده نمی شود اما در بغل در صورتی که اندازه آن جمعا به یک سوم طول الوار نرسد موردی ندارد.این عدد برای درجه 2 ، دو سوم طول و برای درجه 4 و 5 منعی وجود ندارد.همچنین ترک های سراسری که یک پارچگی چوب در درجه 4 و 5 را از بین ببرند نیز مجاز نیستند.
حفره های رزین
حفره های رزینی بسته به اینکه در سطح، انتها، یا لبه الوار باشند بررسی می شوند. در سطح امکان وجود این حفره ها تا عرض 3 میل و طول 7 سانت در کیفیت درجه 1 مجاز می باشد. همچنین تا طول 10 سانت برای کیفیت 2 مجاز است. حفره 20 سانتی برای کیفیت درجه 3 بدون مشکل طلقی می شوند و محدودیتی برای درجه 4 و 5 نیز تعریف نشده است. تعداد آنها نیز برای کیفیکت 1 تا 3 می تواند از 2 الی 8 عدد باشد.در انتها و لبه در کیفیت 1 و 2 مجاز نیستند.و برای کیفیت 3 نیز اندازه مجاز ، نصف اعداد مجاز سطح می باشد. برای کیفیت 4 و 5 محدودیتی وجود ندارد.
آلودگی قارچی
برای کیفیت های یک و دو هیچ گونه آلودگی قارچی مجاز نمی باشد.برای کیفیت درجه سه، الودگی قارچی تا عمق 2 میل نهایت می تواند 15 درصد از سطح باشد.و آلودگی عمیق تر نهایتا 5 درصد.این اعداد برای کیفیت 4 دو برابر هستند و برای کیفیت درجه 5 محدودیتی وجود ندارد.
پوسیدگی
هیچ گونه پوسیدگی در کیفیت های 1 تا 4 مجاز نمی باشد.اما در کیفیت درجه 5 امکان وجود پوسیدگی هایی که هنوز آسیب جدی به چوب وارد نکردند نهایتا تا 50 درصد از سطح مجاز هستند.همچنین وجود سوراخ های حاصل از نفوذ کرم یا سوسک ها نیز در هیچ از این کیفیت های 1 تا 4 مجاز نیستند. اما در کیفیت 5 خوردگی های سطحی مجاز هستند.
کاستی های مکانیکی
رِفتی یا کاستی در کیفیت های 1 تا 4 اگر با گوشه ای تیز مجاز نیستند، اما کاستی با لبه های منحنی ( کاستی کمتر) در کیفیت درجه یک چنانچه در دو سمت الوار باشند نهایت تا یک دهم طول مجاز هستند.برای درجه 2 ، یک پنجم ،درجه 3 یک چهارم، و برای کیفیت 4 و 5 بسته به ضخامت چوب می تواند تا دو سوم چوب مجاز باشد. این مقدار برای استاندارد 8486-86 خیلی بیشتر بوده و مقدار مجاز آن برای کیفیت های 4-5بیشتر می باشد.موج روی سطح الوار نیز نهایت تا 0.8 میلی متر برای درجه 1 تا 3 قابل قبول و برای درجه 4 تا 3 میل و برای درجه 5 بدون محدودیت می باشد.همچنین وجود هر گونه فاکتور خارجی مانند میخ یا سنگ در هیچ کیفیتی مجاز نیست. تاب یا پیچیدگی الوار در کیفیت یک تا 4 نهایتا می تواند جمعا یکو نیم متر باشد و از 2 میلی متر در کیفیت 1 تا 10 میلی متر در کیفیت 4 باشد.
منابع :
نظرات کاربران